استنطاق

در قرآن خداوند حدود ده امر و نهی صادر می کند و آنها را حکمت می نامد. در تورات هم ده فرمان به موسی ع مشهور شده است. فرمان توحید، احترام به والدین، نهی از قتل و زنا، چهار فرمان مشترک با حکمتها هستند ولی بقیه فرمانها در دیگر آیات مورد تأیید قران هستند .

اما ده فرمان با ده حکمت چند تفاوت مهم دارد.

در سوره اسراء (23الی39) خداوند حدود ده امر و نهی ( البته با امر و‌نهی های فرعی می توان به عدد بیست هم‌رسید!) صادر می کند و آنها را در انتها حکمت می نامد.
حکمت اول و آخر: توحید
حکمت اول: رعایت شدید احسان به والدین
حکمت دوم: دادن حق خویشان و مسکین و ابن سبیل وعدم تبذیر و اعتدال در انفاق
حکمت سوم: نهی از فرزندکشی از ترس تنگی رزق
حکمت چهارم: نزدیک نشدن به زنا
حکمت پنجم: نهی از کشتن ناحق
حکمت ششم: ایفای کیل و وزن
حکمت هفتم: عدم پیروی از غیرعلم
حکمت هشتم: عدم نزدیکی غیراحسن به مال یتیم
حکمت نهم: وفای به عهد
حکمت دهم: نهی مشی متکبرانه
در تورات هم ده فرمان به موسی ع مشهور شده است و حتی فیلمهای سینمایی متعددی در این مورد ساخته شده است (که برخی در مورد زندگی یهود و بنی اسرائیل است و و برخی انیمیشن و برخی مانند کریستوف کیشلوفسکی ده فرمان را با زبان و تأویل هنری ساخته اند). این ده فرمان به طور خلاصه عبارتند از:
1.من خداوند، خدای تو هستم...
2.تو را خدایان دیگر غیر از من نباشد...
3.قسم دروغ نخور...
4.در روز سبت (شنبه) کار نکن...
5.پدر و مادرت را احترام کن ...
6.قتل مکن...
7.زنا مکن...
8.دزدی مکن...
9. (شهادت) دروغ مگو...
10.چشم طمع به مال و ناموس دیگران نداشته باش...
فرمان توحید، احترام به والدین، نهی از قتل و زنا، چهار فرمان مشترک با حکمتها هستند ولی بقیه فرمانها در دیگر آیات مورد تأیید قران هستند (به جز مصداق روز تعطیل که در قرآن فقط شامل بخشی از روز جمعه است).
در قرآن چند میثاق با بنی اسرائیل بیان شده است (آیات ۸۳ و ۸۴ سوره بقره): وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیتَامَیٰ وَالْمَسَاکینِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ ثُمَّ تَوَلَّیتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِّنکمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ، وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکمْ لَا تَسْفِکونَ دِمَاءَکمْ وَلَا تُخْرِجُونَ أَنفُسَکم مِّن دِیارِکمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ . این میثاقها هم اشتراکات و تفاوتهایی در بندهای خود با متن مشهور معاصر دارد.
علاوه بر این در آیات ۱۵۱ تا ۱۵۳ سوره مبارکه انعام هم ده فرمان دیگر آمده است و برخی آن را شبییه ده فرمان به بنی اسرائیل دانسته  (mshrgh.ir/958943)، در حالی که این ده فرمان به ده حکمت سوره اسراء شباهت بیشتری دارد.
در تورات آمده که خداوند ده‌ فرمان را روی آن لوح‌ها نوشت. در قرآن الواح موسی می تواند یادآور ده فرمان باشد: و کتَبْنَا لَهُ فِی الْأَلْوَاحِ مِن کلِّ شَیءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِیلًا لِّکلِّ شَیءٍ(اعراف 145). اگر این الواح را ده فرمان بدانیم نوعی جامعیت در این دستورات موعظه وار تأیید شده است. این ده فرمان در تابوت عهد قرارداده شده و براساس برخی روایات،‌ امام زمان پس از ظهور، تابوت عهد را از غاری در انطاکیه خارج خواهد کرد.
نقل است که ابن عباس محتوای همه تورات را در نیمه اول سوره اسراء می‌دانسته است. اما تفاوت ده فرمان با ده حکمت چیست؟
یک: در ده فرمان ابتدا توحید و بعد نهی از شرک است ولی در ده حکمت آغاز و انجام توحید است.
چرا آغاز و پایان این حکمتها توحید است؟ تحلیل علامه طباطبایی ذیل این آیات خواندنی است:
«اگر یک یک معاصى را تحلیل و تجزیه کنیم خواهیم دید که برگشت تمامى گناهان به شرک است، زیرا اگر انسان غیر خدا یعنى شیطان‌هاى جنى و انسى و یا هواى نفس و یا جهل را اطاعت نکند هرگز اقدام به هیچ معصیتى نمى‌کند. هم چنان که  اطاعت شیطان را پرستش وى خوانده:  لا تَعْبُدُوا الشَّیْطان(یس۶۰) و  اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواه(جاثیه۲۳). به دلیل این اهمیت در این آیات امر به توحید و اخلاص تکرار شده و آخر دستورات به اول آن وصل مى‌شود.»
به عبارت دیگر علامه معتقد است اول و آخر توحید است یعنی تک تک حکمتها توحیدی است! در قرآن امرونهی روح توحیدی بیشتری نسبت به تورات دارد.
دو: تفاوت دیگر این است که قرآن امر ونهی را حکمت نامیده است و بیشتر تعلیل کرده و نیز ظرائف را به ویژه در احسان به والدین و در انفاق و خون خواهی از قتل ناحق بیان کرده است اما ده فرمان کمتر حکیمانه و دارای ظرائف و پیچیدگی است و بیشتر ظاهر «باید و‌نباید» دارد.
سه: شاید هم بتوان بعضی فرمان های غایب در حکمتها را در باطن آنها دید. مثلا دروغ نگفتن لازمه عدم پیروی از غیر علم است و دزدی نکردن لازمه ایفای کیل و وزن است. همچنین برخی فرمانها در ترکیب جدید قابل نتیجه گیری هستند؛ مثلاً چشم طمع به مال دیگران نداشتن توسعه معنای «عدم نزدیکی غیراحسن به مال یتیم» و نیز لازمه انفاق است و نترسیدن از تنگی رزق سبب اعتدال در طلب روزی و در نتیجه ایجاد سبت و فراغت شود.
به طور کلی ده حکمت قرآن نسبت به ده فرمان تورات توحیدی تر، حکیمانه تر و جامع تر است همانطور که قرآن نسبت به تورات جامع و مهیمن است.
نکته مهم این است که در این حکمتها اعمال عبادی خدا نماز، زکات و روزه و حج را جزو حکمتها نیاورده است. شاید چون حکمت ابزار دعوت است و‌دعوت با اعتقادات فرادینی سازگار است نه اعتقادات درون دینی.
علاوه بر این، این مبحث تفاوت حکمت فلسفی و حکمت قرآنی را هم نشان می دهد یکی از تفاوتها این است که فلسفه اسلامی فقط به وجود در سطح نظری بسنده کرده است و فیلسوفان مسلمان به ساحت اجتماعی و عملی (مانند حکمتهای فوق) ورود فلسفی نداشته اند.