استنطاق

ساختهای زبان فارسی و مسئله ترجمه قرآن، مرتضی کریمی نیا، تهران، هرمس، 1389

کتاب آقای کریمی نیا یک کتاب جدی در زمینه ترجمه است و من از مطالعه ان بسیار آموختم. این کتاب مجموعه شانزده مقاله و گفت‏وگو را در بر دارد در مقدمه نویسنده قران را یک کتاب ادبی می داند و می نویسد: این کتاب صرفا حامل مشتی پیامهای دینی، فقهی، کلامی و مانند آن نیست از این جهت، از لحاظ ادبی و ساختهای زبانی مقوله ترجمه را بررسی می کند. لذا تقریبا اغلب مقالات و صفحات این کتاب به موضوع ساختارهای نحوی قرآن می‏ پردازد. نویسنده به این معتقد است که ترجمه متون ادبی ــ از جمله قرآن ــ در تمام سطوح آن اساسا امری ناممکن است. اما می نویسد: عدم توجه به دقایق و ظرافتهای ادبی متن مبدأ، ترجمه آن در زبان مقصد را بسیار از آنچه باید و شاید دورتر می‏ کند.

1.اشکال اولی که نویسنده به ترجمه های قرآن وارد می کند «عدم یکسانی و هماهنگی» در ترجمه قرآن کریم است. به نظر کریمی نیا اسمها و فعلها، حروف، تعبیرها و ترکیبها، جملات مشابه، آیات مشابه ، ساختهای نحوی ، الگوهای بیانی و تقدیرهای مترجم باید یکسان ترجمه شوند یعنی واژگان معادل باید همه جا یکسان استعمال شوند اما مطابق گزارش نویسنده می فهمیم که مترجمین بسیار متنوع معادل های خود را انتخاب می کنند! که به نظر من این نشان می دهد که انتخاب واژگان به صرافت ذهن مترجم و بدون تأملات علمی صورت گرفته است. البته این اعتقاد نویسنده حین گفت گوی مفصل و مفیدش با غلامعلی حداد عادل تکمیل می شود آنجا که حداد عادل می گوید اعتقاد به تجویز یک معادل برای همه الفاظ واحد در قرآن ندارم و به وجوه قرآن به صورت جدی معتقدم (ص375). و کریمی نیا می گوید که «هم رعایت یکدستی ضرورت دارد هم عدم رعایت آن ،این بر حسب مورد فرق می کند» (ص377).

2.دقت نظردر بی دقتی های مترجمان بسیار جالب و آموزنده است مانند عدم رعایت معنای بای تعدیه که کاربرد زیادی در قرآن دارد موجب شده که فعل لازم و متعدی به جای هم ترجمه شوند.

نقدهای نویسنده از ترجمه های مشهور(فولادوند و مکارم شیرازی) نشان می دهد که در این آثار نیز چقدر اشتباه و بی دقتی رایج است!  جوابیه نقد ترجمه آیت الله مکارم و توضیح منتقد در خصوص جوابیه هم جالب است. چند نکته برگزیده از بی دقتی های زیاد مترجمین را برای نمونه یادداشت کردم:

ص208: عبارت من حیث یعنی «از جایی که» نه «آنگونه که»

ص226: کلمه حنیفا در مله ابراهیم حنیفا نمی تواند حال برای مله باشد زیرا باید حنیفه می بود

ص226 : الله لا اله الا هو : ترجمه درست خداوند، هبچ معبودی جز او نیست(الله مبتدا است)

ص229: فحق عقابِ (ص/14) یعنی عقاب من

ص230 (پاورقی): یکی دانستن صابئان و ستاره پرستان ناشی از اشتباهی تاریخی است...

ص236 : زوج در زبان عربی به معنای جفت دو تایی نیست بلکه معنای فرد و «تا» است البته فردی که قرین و تظیر دارد. زوجین معنای جفت می دهد نه دو جفت.

فهرست مطالب کتاب

 مقالات

1ـ یکسانی و هماهنگی ترجمه قرآن

2ـ از مقتضیات زبان فارسی در ترجمه قرآن کریم

3ـ چه‏را و چرا ترجمه نکنیم؟

4ـ پدیده تکرار در قرآن و مسئله ترجمه آن

5ـ درنگی در ترجمه چند واژه و اصطلاح قرآنی

6ـ بای تعدیه در قرآن کریم (بخش اول و دوم)

7ـ مترجمان و لغزش در فهم معنای اِنْ

 نقدها

8ـ نگاهی به ترجمه قرآن کریم، از محمد مهدی فولادوند

9ـ نگاهی به ترجمه قرآن کریم، از آیت‏اللّه مکارم شیرازی (بخش نخست)

10ـ نقد و بررسی ترجمه قرآن کریم، از آیت‏اللّه مکارم شیرازی (بخش دوم)

11ـ جوابیه‏ای از نقد ترجمه قرآن کریم، حضرت آیت‏اللّه مکارم شیرازی (مدظله)

12ـ توضیحی درباره یک جوابیه

13ـ مروری بر ترجمه جدید آلمانی قرآن از خانم زیگریت یمینی (شولتس)

14ـ درباره کتابِ <قرآن، ندایی برای جهانیان>؛ ترجمه خانم معصومه یزدان‏پناه از قرآن

 گفت‌وگوها

15ـ ترجمه آهنگین قرآن به انگلیسی در گفت‌وگو با دکتر فضل‌الله نیک‌آیین

16ـ ترجمه فارسی قرآن کریم در گفت‌وگو با دکتر غلامعلی حداد عادل

 کتاب‌شناسی

17ـ کتاب‌شناسی مباحث ترجمه قرآن در زبان‌های اروپایی

18ـ متن کتاب‌شناسی