استنطاق

  شهید مطهری روایت پیغمبر اکرم درباره قلب را مذمت آن می داند: اِنَّما مَثَلُ هذَا الْقَلْبِ کَمَثَلِ ریشَةٍ فی فَلاةٍ مُعَلَّقَةٍ عَلی شَجَرَةٍ تُقَلِّبُهَا الرِّیحُ ظَهْراً لِبَطْن 
او‌ می گوید: مثَل دل انسانها، انسانهایی که دلشان تربیت نشده است و هنوز با عبادت تمرین پیدا نکرده اند، مثَل یک پر است که دائماً از این رو به آن رو می شود. 
مولوی همین مضمون را به شعر درآورده:
در حدیث آمد که دل همچون پریست/  در بیابانی اسیر صرصریست
بر اساس این برداشت از روایت است که در ادامه شهید مطهری می گوید: «آیا همه ی دلها این جور است؟ ابداً. لابد خیال می کنید دل علی بن ابی طالب هم العیاذ باللّه همین جور بود. خیر، این جور نبود. نه تنها علی بن ابی طالب، بلکه شاگردهای کوچک علی بن ابی طالب هم این جور نبودند».
اما این روایت را می توان طور دیگری فهمید که نیازی به استعاذه نباشد:
از ریشه لغت قلب و تعابیری مانند ذکر یا مقلب القلوب بر می آید قلب یعنی همان وجودی است که مقلب و دگرگون می شود. بهترین قلب این است که بهتر دگرگون و متحول شود و بدترین قلب این است که سخت و قسی و قالب (طبع) زده و غیرقابل انعطاف باشد. در روایت مهمی باز هم سخن از تقلب قلب است: «قلب بنده بین دو انگشت خداست که آن را مقلب می کند». قلب مریض آن است که تسلیم و پذیرای اراده الهی نباشد.
 اینجاست که قلب آنقدر قابل توسعه است که خدا هم در آن جا می گیرد! بهترین قلب این است که با ذکر خدا هم لرزان است و هم اطمینان دارد.
اذا ذکرالله وجلت قلوبهم
الا بذکرالله تطمئن القلوب
این دو صفت متضاد در مورد قلب ممکن است چون کار قلب این است که مدام تپش داشته و مقلب شود و آرامش آن هم در عین این تپش است.
بر اساس روایت تقلب، مثل قلب مانند پر پران در بیابان است که مدام دگرگون می شود. فعل تقلب در هر دو روایت صرف شده است و این انقلاب خاصیت ذاتی قلب و ‌مثل همیشگی آن است نه فقط مثل قلبهای تربیت نشده و بلکه بهترین قلبها قلب مؤمن است که در دستان خدا (و باد بیابان) مقلب و دگرگون می شود.
این حقیقت رازی بزرگ است که نتایج مهمی در پی دارد.  دو روایت درباره قلب یک معنی دارند اما قول مشهور این است که روایت پر در بیابان نکوهش قلب است در حالی که همچون روایت دیگر این هم توصیف حقیقت قلب است.
قلب سالم قلب محکم و سخت نیست که مانند پر در بیابان نباشد چون سخت بودن صفت قلب مریض است! بلکه قلب سالم قلبی است که مقاومت نکند و تسلیم امر خدا باشد. دل را نباید نگه داشت بلکه باید بیدل بود و دل را به دلدار سپرد.