فرشتگان به روایت مدرنیته

فیلم بالهای تمایل  Wings of desire یک اثر قابل بحث درباره عالم ملکوت و فرشتگان است. برخی این اثر را به بالهای اشتیاق یا آرزو ترجمه کرده اند درحالی که واژه desire  ، با توجه به استعمال آن و سیاق داستان فیلم، به معنای میل و شهوت است. داستان فیلم درباره دنیای سیاه و سفید فرشتگان برلین است که بر اعمال مردم نظارت می کنند ولی یکی از آنها با دیدن دنیای مادی تمایل پیدا می کند مانند انسانها مادی شود و برای یک عشق مادی، " ابدیت" خود را قربانی می‌کند تا بتواند طعم لذت آنها را بچشد!

این فیلم در زمان خود در مجلات سینمایی ایران با ستایش روبرو شد و محسن مخملباف کارگردان فیلم ، ویم وندرس را یکی از پیامبران قرن بیستم نامید! شهید آوینی در نقد سینمایی خود به این ستایشها واکنش نشان داد و ضمن اذعان به تکنیک قوی فیلم و ساختار زیبا و شاعرانه آن، محتوای آن را نقد کرد و گفت مقصود وندرس از قصه عشق، love story  است، اما ما شرقی‌ها همواره " عشق" ر ا به معنای مقدس و عرفانی آن می‌فهمیم... اما در غرب، عشق هرگز بدین معنا نیست و این " قصه عشق"‌یا " لاواستوری" که وندرس می‌گوید، عشقی کاملاً زمینی و اروتیک است... که مانند فرویدیستها ریشه ای اسطوری ای برای آن قائل است.

شاید بتوان فیلمهای فلسفی غربی را بهانه ای برای شناخت بهتر معارف اسلامی دانست. اکنون پس از یادداشت مهم آوینی در نقد این فیلم ، لازم است ریشه های الهیاتی آن بیشتر بررسی شود. واقعیت این است که اگر تصاویر خرافه آمیزی از فرشتگان وجود دارد حاصل سوء تفسیر متون دینی است.

شگفت اینجاست که شباهتی بین این داستان و داستان توراتی انجیلی «هاروت و ماروت» وجود دارد_فرشتگانی که برای هدایت افراد بشر به زمین نزول یافته اند، اما بعد آلوده به گناه شدند_و یا شباهتی ظاهری بین پیام آقای «ویم وندرس» و بعضی حقایق عرفانی رایج در میان ما وجود دارد؛ در منابع روایی اهل سنت نیز روایتی دیده شده است که فرشتگان گفتند حالاکه لذت دنیا را به انسان دادی آخرت را به ما بده! پیش فرض این سخن می تواند این باشد که فرشتگان برای لذات دنیا میل داشتند. نقد علامه طباطبایی بر دلالت این روایت تأمل برانگیز است.

در نگرش اسلامی انسان با عشق از مقام فرشتگان بالا می رود و مسجود ملائکه می شود ولی در نگرش مدرن و بر اساس تحریفات الهیاتی فرشتگان دچار عشق مادی شده و به مقام خاکی انسان غبطه می خورند! در هردو نگرش انسان عاشق است و بالاتر از فرشته. اما این کجا و آن کجا؟