استنطاق

در وداع با ماه رمضان دعاهای مختلفی نقل شده است‌ولی دعای صحیفه بسیار معارف بلندی دارد که اهل آن باید دریابند.
دعای وداع سلام های سوزناکی دارد. اما برای کسی که در طلب معرفت در صحیفه سجادیه است باید ربط بین اول و آخر دعای وداع را کشف کند. این دعا با خداشناسی مهمی شروع می شود و به چند آیه مهم با موضوع مضاعف شدن حسنات و آیات ترغیب به ارتباط با خدا می رسد: آیه تشویق به توبه، آیه ده برابر شدن حسنات،  آیه مضاعف شدن ثواب قرض الحسنه، آیه اذکرونی، آیه شکر، آیه ادعونی.
بعد از این آیات است که سخن از ماه رمضان است. آیا توصیفات قبل از وداع فقط کلمات مقدماتی برای آماده کردن دلهاست یا اینکه معنای خداحافظی را بیشتر توضیح می دهد؟
خلاصه بخشهای دعا این است که بنیان افعال الهی بر تفضل است و دعا و توبه و حمد راه های ارتباط با چنین خدایی است. حقیقت هستی همین فیض و رحمت و ضیافت است و ماه رمضان بهترین زمان برای تجربه کردن چنین رابطه پرسودی است. پس این زمان گران خداحافظی تلخی دارد؛ چه برای کسانی که فیض بردند و دیگر نمی برند و چه برای کسانی که فیض و بهره نبردند.
ماه رمضان ۱.ماه قرآن ۲. ماه صیام ۳. ماه قیام و شب قدر ۴. ماه تضاعف ایمان( وَ ضَاعَفْتَ فِیهِ مِنَ الْإِیمَانِ) است. این چند تعریف همگی با همدیگر تکمیل می شوند. دعای وداع بیشتر تعریف چهارم را تبیین می کند و هدف قیام و صیام را هم تعرض به رحمت الهی می داند: مُتَعَرِّضِینَ بِصِیَامِهِ وَ قِیَامِهِ لِمَا عَرَّضْتَنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِکَ.
در قرآن آیه دعا (  وَ إِذٰا سَأَلَکَ عِبٰادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ اَلدّٰاعِ إِذٰا دَعٰانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ :بقره١٨٦) بین آیات صیام قرار دارد. گویا دعا با آیات صیام عمیق تر درک می شود.
کسی که به حقیقت ماه رمضان جاهل باشد به ذات لم یزلی هستی الهی و‌هدف خلقت جاهل است و آن رحمت و فیض الله است. چنین کسی جز از اشقیاء نیست (شاید جریمه سنگین بی اعتنایی به این ماه از این باب است).
هدف از وداع اولاً اقرار و اعتذار برای جبران فرصت از دست رفته در کسب فضل مطلوب است (نَسْتَدْرِکُ بِهِ الْفَضْلَ الْمَرْغُوبَ فِیه) و ثانیاً رسیدن به ماه بعدی (و کسب فیض) است: وَ ابْلُغْ بِأَعْمَارِنَا مَا بَیْنَ أَیْدِینَا مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ الْمُقْبِل. هدف کلی هم درک هر دو‌ماه حال و آینده است: دَرَکا لِحَقِّکَ فِى الشَّهْرَیْنِ مِنْ شُهُورِ الدَّهْرِ. این خواسته یعنی وداع فقط برای افسوس خوردن و اشک های احساسی نیست بلکه این وداع آغازی بر یک پایان است و ما را با حقیقتی در خلقت آشنا می کند که ماه رمضان مظهر آن است.
این حقیقت هدف خلقت است: رحمت.