استنطاق

چندی پیش محسن کدیور، از روشنفکران دینی ساکن غرب، در پاسخ به پرسشهای حسن محدثی گیلوایی ، جامعه شناس ( که با دغدغه عدم ارضای صحیح نیازهای جنسی نسل جوان مطرح شده بود) فتوایی نادر در مسئله روابط زن و مرد صادر کرد! او در کانال و سایت خود فایلی را منتشر کرده که در خلاصه آن آورده بود:
 
«داشتن دوست دختر برای پسر و دوست پسر برای دختر به شرط اولا اطلاع خانواده، و ثانیا به شرط اینکه این دوستی به خلوت و روابط پنهانی نیانجامد و در حد رفت و آمد و گفتگو و معاشرت عادی باشد مجاز است. اما اگر دختر و پسر بخواهند خلوت کنند (روابط جنسی و مقدمات آن) شرعا منوط به عقد ازدواج است. عقد ازدواج می تواند دائم یا موقت باشد». 

این فتوا در حالی است که اغلب فقها رابطه با جنس مخالف را در حد ضرورت جایز می دانند بدون آنکه قصد ریبه و لذت در کار باشد. اما اکنون کلمات «دوستی» و «معاشرت» چیزی بیش از سنت فقهی را در بر می گیرد که به رابطه در حد ضرورت اشاره دارد.

 در این یادداشت فارغ از مباحث فقهی، که بر عهده مجتهدین است، تلاش می کنیم از منظر قرآنی مسئله رابطه با جنس مخالف را به صورت اجمالی مورد بررسی قرار دهیم.

مسئله این است که کدیور در این فتوا تنها دغدغه اش این است که رابطه به ارتباط جنسی خارج از ازدواج نینجامد اما اولاً خود او بستر روانی نقض غرض اش را فراهم کرده است و ثانیاً معنای قرآنی «به زنا نزدیک نشوید» را سطحی فهمیده است و ثالثاً عوارض ارتباط با جنس مخالف را فقط در خطر زنا دیده است. 

در قرآن یکی از حکمتهای کاهش نگاه، کاهش تزیین است. زینت (فارغ از آنکه به زنا بینجامد یا نه) می تواند سبب تأثیر بر عملکرد نفس و قلب و اختلال در تشخیص عقل شود: أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً (فاطر8) یکی از مصادیق این تزیین حب شهوات نساء است: زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ (آل عمران14). ‌در مقابل، از سوره احزاب می فهمیم که رابطه محدود سبب طهارت قلب، که در خطر تزیین توسط شهوات قرار دارد، می شود: فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ (احزاب53).  پس اینکه تنها دغدغه رابطه جنسی در رابطه جنس مخالف مطرح شود از نظر قرآن مورد تأیید نیست.
علاوه بر این، حتی اگر ملاک خطر رابطه جنسی نامشروع باشد، می توان این فتوای غریب غربی را با آیات قرآن به ویژه آیه لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ در سوره اسراء نقد کرد.

آیه وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَن (انعام151) مانند آیه وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلاً (اسراء32) است و هر دو تأکید دارند که نه تنها نباید فاحشه را مرتکب شد بلکه نباید به آن نزدیک هم شد! در واقع پرسش این است که چرا به همان تعبیر در سوره فرقان بسنده نشده که در وصف عبادالرحمان آمده است که :«زنا نمی کنند»(فرقان٦٨)؟ آیت الله جوادی آملی یکی از مفسرینی است که متوجه تفاوت تعبیر شده است و گفته  تعبیر لاتقربوا (به جای لاتزنوا) بدان جهت است که اولاً زنا بسیار ناپسند و خطرناک است نه عادی، تا نهی به خود آن تعلق گیرد...(تسنیم، ج48، ص ۵۱۵ ). دقیق تر از این، نهی از تقرب به معنای نهی از مقدمات منتهی به ارتکاب عمل است. مقدمات زنا را البته خود کدیور حرام کرده است و در شرح تفصیلی فتوای خود گفته مقدمات جنسی (مانند لمس و بوسه و...) هم بدون ازدواج جایز نیست. اما سخن در این است که اولاً جناب فقیه این فتوای غریب را در پاسخ یک جامعه شناس مطرح کرده است تا برای نیازهای جوانان راه حلی مطرح کند ولی با جواز مطلق دوستی و معاشرت آنها را بیشتر در معرض التهاب و ولع قرار می دهد! ثانیاً آیا مقدمات زنا فقط مقدمات لمسی است یا مقدمات دیگر مانند نگاه و... را هم شامل می شود؟  مشکل فتوای کدیور این است که تنها تفکیک او در ارتباط دو جنس، جنسی است ولی به مقدماتی که موجب نزدیکی به زنا می شود دقت نکرده است و در واقع آیه لا تَقْرَبُوا الزِّنى را سطحی تفسیر کرده است. آیا وقتی دوستی و معاشرت عادی است می توان اثر گسترش نگاه (و بلکه دیگر مقدمات مانند بو و صدا) را نیز نادیده گرفت؟

اگر زنا را «حفظ نکردن فروج» معنا کنیم آن وقت می توانیم آیه ای دیگر را در این بحث تفسیری وارد کنیم. از آیه  قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ (نور٣٠) می توانیم بفهمیم کنترل نگاه مقدم بر کنترل رابطه جنسی است. کدیور برخلاف آیه قرآن مقدمات رابطه جنسی را فقط در لمس دیده است. وقتی با معاشرت دوستانه ، نه بر حسب ضرورت، دایره نگاه را افزایش دهیم طبیعی است آیه لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ هم رعایت نمی شود، چه برسد به آیه وَ لایَزْنُون َ(فرقان٦٨). بر این اساس است که نگاه سوء زنای چشم نامیده شده است. اکنون بهتر می توان معنای این روایت را درک کرد که امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: هر عضوی زنائی دارد (فروع کافی، جلد 5، ص 599).

نمی توان منکر شد که برای حل مسئله نیاز جنسی جوانان بهترین راه حل ازدواج است و باید موانع متنوع بر سر این راه حل را برداشت ولی علاوه بر این سالم و امن کردن محیط جامعه هم باید دغدغه جامعه شناسان و مدیران فرهنگی باشد. قرآن به این مسئله همه جانبه نگریسته است و ما هم نباید به افراط و تفریط بیفتیم.