استنطاق

قرآن و علم اصول، رضا حق پناه، نشر سخن، 1390، 528 صفحه

یکی از ضرورتهای پرداختن به علم اصول در دنیای معاصر، قوت گرفتن مباحث عقلی و نظری است. یکی از منابع مناسب برای تقویت بنیادهای عقلانی دین این دانش است که در تقابل با گرایش نقلی اخباریون قرار می گیرد. اما تخصصی بودن این دانش سبب شده است که هر پژوهشگر دینی ، به اندازه برخی علوم دیگر مانند کلام، با زبان و بیان «اصولی» آشنا نباشد. اکنون فکر می کنم ورود به این دانش از دریچه قرآن برای افرادی غیرحوزوی چون من سبب آسانی راه – و البته سبب به وجود آمدن نگاه مکمل، محققانه و غیرتقلیدی – گردد.

کتاب مورد نظر «پژوهشی در مورد آیات مورد استناد در دانش اصول فقه» است. اما در پژوهش انجام شده تنها به کتب اصولیون اکتفا نشده است. نکته مهم این است که تاکنون در مورد آیات الاحکام کتابهای مختلفی نوشته شده اما اقدامی بایسته برای آیات الاصول صورت نگرفته است. به نظر می رسد آنچنان که باید رابطه قرآن با علم اصول فقه بررسی نشده است. به ویژه اینکه بدانیم نویسنده معتقد است «با کمال تأسف هرچه از زمان تشریع و صدور نصوص دورتر می شویم و با نوشته های نخستین اصولی فاصله می گیریم حضور قرآن در علم اصول کمرنگ تر می شود» (ص509). بر این اساس بسیاری از منابع پژوهش، علاوه بر کتب اصولی، از منابع قرآنی و تفسیری شیعه و سنی انتخاب شده اند. این کتاب نه کاملا تفسیری است نه کاملاً اصولی بلکه در مرز هردو حرکت می کند، به عبارت دیگر مطالعه این کتاب منجربه نگاه تازه ای ، هم به قرآن و هم به «اصول فقه»، می شود.

لحن ساده و روان این کتاب سبب می شود تا برای خواننده به صورت ضمنی آشنایی با سرفصل های اصلی علم اصول (که در این کتاب مطابق کفایه الاصول و اصول مظفر نوشته شده) صورت گیرد. ضمن اینکه مقایسه بین اصول شیعه و عامه هم از دیگر مزایای این کتاب است.

گفتنی است کتاب قرآن و علم اصول نوشته حجت الاسلام دکتر رضا حق پناه در پنجمین جشنواره کتاب دین و پژوهش‌های برتر شایسته تقدیر شناخته شده است.