تأملی در معنای چهار جهت ورود شیطان: در سوره اعراف ابلیس می گوید: ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ" (اعراف17)
علامه طباطبایی معتقد است: مقصود از جهات چهارگانه نیز جهات معنوى خواهد بود نه جهات حسى (ترجمه المیزان، ج8، ص: 37)
اما معنای جهات چهارگانه در المیزان چیست؟
وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغ (انعام۱۹)
وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها(انعام/۹۲) وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها (شوری7)
در مباحث زبان شناسی این پرسش مطرح است که زبان قرآن عرف عام است یا خاص؟ یعنی آیا زبان قران به زبان عرف عامه است یا دارای اصطلاحات خاصی است که فقط بین مخاطبین قرآن و کسانی که با ادبیات قرآنی آشنا هستند معنی دارد؟ اکنون این دو آیه دوباره این پرسش و پرسش های شبیه به آن را مطرح می کنند.
دو آیه فوق ظاهری شبیه به هم دارند. پرسش اولیه این است که کدام آیه آیه دیگر را توضیح می دهد
اگر سیر ابراهیمی را واقعی بدانیم نه نمایشی (چنانچه که برخی روایات و عرفا آن را واقعی می دانند) می توان برای دیگران هم منزلتی مشابه و قابل تأسی قائل شد. از زندگی مرحوم دولابی می توان نتیجه گرفت که او هم سیر ابراهیمی در زندگی را طی کرده و کوکب و قمر و شمس را دریافته و گذر کرده است.
سیر دولابی با سیر ابراهیم نبی در سوره انعام مشابهتهایی دارد که ما را وامی دارد تا بگوییم هر یک از ما ابراهیم درون داریم و باید اهل صیروت باشیم:
این روزها دردهای زلزله زیاد است اما نباید در این میانه #تفسیر_توحیدی_زلزله فراموش شود.
اِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً (فاطر۴۱(
خداوند آسمان و زمین را از زوال نگه می دارد. (البته ممکن است زوال آغاز شود) و اگر آنها زوال پیدا کنند بعد از خدا چه کسی آن را نگه می دارد؟
۱. خدا آسمانها و زمین را از زوال نگه می دارد
۲. زوال غیرممکن نیست و شاید بشود گفت: خدا گاهی «نگه ندارد از زوالش»!
۳. اگر زوال رخ بدهد غیر او کاری از دستش برنمی آید و دوباره خداست که ناجی است.
۴. اگر خدا از زوال نگه‌می دارد به دلیل حلیم و‌غفور بودن اوست. او زود انتقام‌نمی گیرد و بسیار می بخشد!
۵. طبیعت آسمانها و زمین زوال است ولی خدا مانع می شود پس حوادث زائل کننده طبیعی هستند و همه فانی اند و فقط خداست که باقی است.
#زلزله یا همان #زوال_زمین غیر عادی نیست بلکه طبیعی است و آرامش زمین است که باید معجزه الهی نامید!
#آیه_امساک_و_زوال
#علامه_طباطبایی در #المیزان بین «أب» و «والد» تفاوت می گذارد و در تفسیر آیه وَ إِذْ قٰالَ إِبْرٰاهِیمُ لِأَبِیهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْنٰاماً آلِهَةً إِنِّی أَرٰاکَ وَ قَوْمَکَ فِی ضَلاٰلٍ مُبِینٍ (انعام٧٤) مربوط به‌پدر ابراهیم معتقد است: «در دعای ابراهیم که گفت رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ منظور پدر صلبی اش(والد) است. اما برای آزر کلمه" أب" به کار برده شده، که به غیر پدر هم اطلاق مى‌شود. پدر حقیقى ابراهیم (ع) شخص دیگرى بوده‌که روایات ما و تورات اسم او را تارخ یا تارح معرفى کرده است.»
در تفاسیر بر سر شخصیت پدر ابراهیم اختلاف نظر هست.
غروب کنندگان را دوست ندارم: لا أُحِبُّ الْآفِلِینَ. این جمله را ابراهیم بزرگ در رد ربوبیت ستاره و ماه گفت.
تا پیش از نوشته شدن المیزان مفسرین بر روی کلمه افول تمرکز می کردند تا برهان ابراهیم را توضیح بدهند. اما بعد از نوشته شدن المیزان نور صحنه اندکی جابجا شد و به جای الآفلین، «احب» روشن شد! اکنون معلوم شد که علت دست برداشتن از ستاره و ماه و خورشید این است که آنها رب دوست داشتنی نبودند! علامه طباطبایی می نویسد:
«این جمله حجتى است یقینى و برهانى بر مبناى محبت نه افول. به‌همین‌دلیل در آیه شریفه، افول را در حجت اخذ کرد، نه بزوغ و طلوع».
اکنون تاریخ تفسیر این جمله تاریخی به دو بخش‌تقسیم می شود: پیش از تحریر #المیزان و بعد از آن
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ (42) فَلَوْ لا إِذْ جاءَهُمْ بَأْسُنا تَضَرَّعُوا وَ لکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (43)
از ظاهر آیه بر می آید که تضرع هدف ارسال رسل است
در تسنیم به این نکته توجه شده که ضرع به معنای نرمی است و تضرع زاری کردن است: پناهندگی و تسلیم در ناچاری به صورت نرم است. تضرع مقابل قساوت و سختی است و عامل تضرع نکردن قساوت قلب است.
علامه از دو نوع بأس (رنج و سختی) می گوید که می توان آنها را اینگونه نامگذاری کرد: بأس اضطراری و بأس تضرعی. بأس اضطراری یعنی شرایطی که توحید حاکم می شود و شرکای خدا فراموش می گردند. اما بأس تضرعی آنجاست که مردمان حساس و نرم و بدون قساوت قلب هستند.
هدف تضرع بندگی است و‌کربلا اوج بندگی است. از کربلا دو نشان مهم در این آیه هست:
اول، کرب و بلا که‌معادلی برای بأساء و ضراء است
دوم، اشک و گریه که با تضرع معادل است
کربلا ترکیبی از بلا و گریه است و این گریه واکنش نرم به سختی هاست.
گویا مرحوم دولابی به همین‌معنای گریه نظر داشته که گفت: کسی که بر امام حسین گریه می کند حساس می شود، وقتی اولیاء و عباد خدا که بدنشان نرم است او را در بغل می گیرند او این را احساس می کند و لذت می برد (مصباح الهدی، ص305).
در این روایت از ولی عصر اهمیت بعد توحیدی بلا را بهتر می توان فهمید:
اگر اولیاء در همه احوالشان غالب و قاهر بودند و به بلا و امتحان نمی افتادند مردم آنها را خدایی دیگر می گرفتند وصبرشان شناخته نمی شد، خدا آنها را به شکر یا صبر انداخت تا متواضع بمانند و بندگان بدانند که خداست که خالقشان و مدبرشان است و از حدشان تجاوز نکرده و برایشان ادعای ربوبیت نکنند (کمال الدین، توقیعات قائم عجّل الله فرجه، حدیث 38)
عبدالکریم_سروش که در گذشته از منتقدان یهودستیزی یا تفسیر یهودی مدرنیته بوده است اکنون در فهم و تبلیغ یکی از بنیادهای مدرنیته یک اندیشه یهودی_مدرن را تبلیغ می کند. او اخیرا در سلسله جلسات #سلوک_دیندارانه_در_جهان_مدرن که در آمریکا برگزار می شود گفته است اومانیسم (هیومنیزم) معنایی نزدیک به سپرده شدن دنیا به انسان دارد
دعای عرفه دو بخش دارد: متن اصلی دعا که به نقل از سیدالشهداء ع است و پیوست دعا که کسی از راویان ادعا نکرده که از امام است و در برخی منابع از ابن عطاءالله اسکندرانی ،عارف سده هفتم هجری، نام برده شده است.
« کفعمی دعای عرفه حضرت امام حسین(علیه السلام) را در بلدالأمین تا اینجا نقل فرموده و علاّمه مجلسی در زادالمعاد این دعای شریف را موافق روایت کفعمی ایراد نموده ولیکن سیدبن طاووس در اقبال، بعد از «یا رَبّـِ یا رَبّـِ یا رَبّـِ» این زیادتی را ذکر فرموده:
«إِلهِی أَنَا الْفَقِیرُ فِی غِنایَ فَکَیْفَ لا أَکُونُ فَقِیراً فِی فَقْرِی...»
اما عدم اثبات انتساب به امام و‌ادعای برخی مبنی بر « عدم سازگاریِ لسان این دعا با ادعیه صادره و شباهت کلام با مضامین فلسفی و‌عرفانی» دلیل نمی شود از جملات لطیف و‌پرمعنای این پیوست دعا نقل نکنیم و در شرح آن نگوییم؛ به ویژه بدانیم مضمون جملات شبه فلسفه و عرفان مانند «أَ یَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ مَا لَیْسَ لَکَ حَتَّی یَکُونَ هُوَ الْمُظْهِرَ لَکَ»، در دیگر ادعیه مانند دعای صباح امیرالمؤمنین ع: «یا مَنْ دَلَّ عَلى ذاتِه بِذاتِهِ وَ تَنَزَّهَ عَنْ مُجانَسَةِ مَخْلُوقاتِهِ» نقل شده است.
اهمیت توجه به این پیوست زمانی بیشتر می شود که بدانیم خدا سخنان حکیمانه غیرانبیاء و اولیاء مانند لقمان را هم برای بندگانش تجویز کرده است و شاید عالم بزرگ سید بن طاووس هم بی جهت سخن یک غیرمعصوم به سخن امام ملحق نکرده است و اساسا نحوه نقل دعا در کتاب اوست که موجب این تصور در نزد مخاطبان شده است!
به هر حال روز عرفه روز همه این جملات عارفانه است. فقط باید یادمان باشد که با الهی نامه یک عارف مواجه هستیم نه با دعای امام معصوم.
اخیرا در کانال تلگرامی مصطفی ملکیان مطلبی از وی منتشر شده است که نظری خلاف واقع را به علامه طباطبایی منتسب می کند. وی معتقد است علامه با نظریه استحاله معرفت نفس مخالفتی نکرده است. در حالی که عکس این موضوع مطرح شده است! در المیزان آمده است که : بعضی علما حدیث من عرف نفسه فقد عرف ربه را تعلیق بر محال نموده و گفته اند شناخت نفس محال است همانطور که احاطه علمی بر خدا محال است. اما این سخن مردود است اولا به دلیل روایت‌دیگر که اعرفکم بنفسه اعرفکم بربه. ثانیا