تفوّق مسیح یا علوّ یهود؟

از دیدگاه علامه طباطبایی در مورد آیه 55 سوره آل عمران یک نتیجه گیری مهم به دست می آید.  از مجموعه مباحث (ترجمه المیزان، ج‏3، صص326 الی331) به طور خلاصه می توان گفت او معتقد است مراد از «وَ جَاعِلُ الَّذِینَ اتَّبَعُوکَ فَوْقَ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِلىَ‏ یَوْمِ الْقِیَمَةِ» ، تفوق نصاری بر یهود است.  می شود هم منظور از « الَّذِینَ اتَّبَعُوکَ » را توسعه داد و گفت: یهود تا قیامت تحت قدرت نصاری و مسلمین (که تبعیت از عیسی می کنند) هستند

سه نظر در مورد جمله «خدا آمد»

قاعده کلی وجود دارد که می گوید: نسبت دادن صفت آمدن به خدا نباید موجب تشبیه شود. چون از ضروریات کتاب و سنت است که خداى سبحان متصف به صفت اجسام نیست و به اوصافى که مستلزم حدوث و فقر و حاجت و نقص است متصف نمى‏گردد، هم چنان که فرموده:" لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ" (شورى/11). پس هر چه از ظاهر آیات قرآن بر خلاف این آیات محکمه دیده شود مثلا صفات و افعالى را به خدا نسبت دهد، که متضمن حدوث است، باید به وسیله آیات محکم قرآن معنا شود، و معنایى از آنها گرفت که با صفات علیا و اسماى حسناى خدا منافات نداشته باشد.

 

دو نظر درباره تمایز مسلک اخلاقی قرآن و انبیاء

  علامه طباطبایی ذیل آیه 156 سوره بقره (الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون) سه مسلک اخلاقی را مفصلا توضیح می دهد: راه تحصیل فضائل و تهذیب یا توجه به منافع دنیوی و‌اعتدال قوا است یا توجه به فوائد اخروی مانند بهشت و خروج از ظلمات و گاهی کمالات ناشی از قضا و قدر.
ایشان ادامه می دهند: در قرآن علاوه بر این دو،  راه سومی وجود دارد که طوری انسان را تربیت میکنند که موضوعی برای رذائل باقی نمی ماند و از طریق اثبات تمام مالکیت، عزت و قوت برای خدا و‌ ایجاد توحید خالص به جای مبارزه با ردائل، ریشه آنها سوزانده می شود. انسان در این حال جز خدا نمی خواهد و توجهی به فضیلت و غیر فضیلت و ستایش مردم و خلاصه دنیا و آخرت ندارد.

 یک نکته مهم در این رابطه این است که

صراط های مستقیم در بیان علامه طباطبایی

  علامه طباطبایی ذیل آیه  یهَدِى مَن یَشَاءُ إِلىَ‏ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ(بقره/142) می گوید: صراط نکره آمده چون با اختلاف استعداد امتها در درک سعادت تفاوت پیدا می کند و همیشه یکی نیست. (ترجمه المیزان، ج‏1، ص: 481). اما در سوره حمد می گوید: صراط همیشه واحد آمده ولی سبیل های متعددی به خدا نسبت داده شده است (ج1، ص51). چگونه بین این دو نظر علامه جمع کنیم؟

خلاصه تفسیر المیزان(سوره حمد)

1.هر سوره وحدت تألیفی دارد و به بیان و غرض خاصی سوق می دهد و بسم الله در آغاز هر سوره راجع به غرض خاص آن سوره است. نظر علامه این است که متعلق با در بسم الله مناسب تر این است که «حمد» باشد.

فقها هم می گویند گفتن بسم الله در ابتدای هر سوره باید به نیت آن سوره باشد. در واقع این اشاره ای دارد به نظریه وحدت سور که برخی مفسرین مانند سید قطب به آن اعتقاد داشته و خود علامه هم د رابندای هر سوره سعی می کند مروری اجمالی بر محتوای آن داشته باشد

مقاله نظریه «وحدت متعالی دین»

   مقاله  نظریه «وحدت متعالی دین» برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد اینجانب تحت عنوان «وحدت یا کثرت ادیان در قرآن» است که تحت راهنمایی دکتر حسینعلی ترکمانی و مشاوره دکتر محمدرضا فریدونی در گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا به سرانجام رسید و مقاله متخذ از آن در ششمین همایش بین المللی ادیان توحیدی برگزیده و در شماره 13 مجله علمی پژوهشی الهیات تطبیقی منتشر شد.

جهت دریافت اصل مقاله منتشره اینجا را کلیک کنید: مقاله نظریه وحدت متعالی دین- مجله الهیات تطبیقی

این مقاله در پی بیان نظریه ای جدید است که میان اختلاف دیدگاهها در مورد نسبت ادیان داوری نماید

تأملی در معنای نزول دفعی قرآن

چکیده:

پاسخ به پرسش از نحوه نزول قرآن در میان دانشمندان علوم قرآنی و روشنفکران دینی همچنان مطرح است. در طول تاریخ در این مورد مخالفت و موافقت های زیادی انجام شده است و موافقین نزول دفعی در ابتدا به دو معنای آن اشاره کرده اند : 1. نزول یکپارچه قرآن با الفاظ آن 2. نزول دفعی حقیقت مجرد و بسیط قران.  علاوه بر این در سالهای اخیر نظریه جدید آیت الله جوادی آملی با عنوان «نزول اجمالی در عین کشف تفصیلی» مطرح شده و در عالم روشنفکری سخن از «قرآنی شدن پیامبر» به عنوان نزول دفعی است. در کنار این نظرات شاید «نزول دفعی قرآن به معنای نزول فرقان» را به عنوان نظریه مکمل مطرح نمود.
برخی بحث از نزول دفعی قرآن را بی حاصل دانسته اند در حالی که اهمیت اعتقاد به نزول دفعی در کنار نزول تدریجی این است که روح توحیدی به مفسر می بخشد که همیشه نور هدایت او در فهم آیات قرآن است. و نیز موجب تبیین صحیح مواجهه با قرآن و همچنین تبیین آثار شب قدر می شود. در ضمن پاسخگوی برخی شبهات بوده و دیدگاه زمانمندی آیات قرآن را به چالش می کشد.

آیت الله ، علامه و ما

آیت الله جوادی آملی شاگرد منتقد علامه طباطبایی است و خواندن یکی از نقادی های او برای من بسیار شیرین و آموزنده بود.  او در کتاب فطرت در قرآن معتقد است که مراد از آیه اخذ میثاق(وإذ أخذ ربّک من بنی آدم من ظهورهم ذرّیّتهم وأشهدهم علی أنفسهم ألست بربّکم قالوا بلی شهدنا- اعراف/172)  بیان واقعیت خارجی است، نه ‏اینکه تمثیل باشد. به این بیان که خداوند متعالی به لسان عقل و وحی و با زبان انبیا از انسان میثاق گرفته و در واقع موطن وحی و رسالت همان موطن اخذ میثاق است[1]. لذا در باب نظر علامه پیرامون آیه میثاق را که معتقد بود مقصود آیه جنبه ملکوتی انسان‏هاست می گوید: این نظر عمیق گرچه بسیاری از لطایف قرآنی را دربر دارد و خود راهگشای مطالب فراوان دیگری است. لیکن از چند جهت موردتأمّل است[2]و از آنجا که مجال طرح این تاملات[3] در اینجا وجود ندارد به همین اشاره بسنده می کنم و به نکته اصلی می رسم.  جوادی آملی در انتهای نقادی مفصل خود خاطره ای نقل می کند که نشان گر ادب شاگرد در عین نقادی اوست:

«همه یا اکثر این اشکالات در محضر استاد علامه(رضوان‏ الله‏ تعالی ‏علیه) به عرض ایشان رسید ولی ایشان این نقدها را وارد ندانسته و بر همان نظری که تفسیرشان مرقوم فرموده ‏اند اصرار می‏ ورزیدند. حضرت استاد، همراه با اولیای الهی از عالم ملک رهیده و به عالم ملکوت یا بالاتر از آن رسیده‏اند و هر چه که یافتند حق است؛ زیرا حق برایشان روشن شده و ماییم که در تنگنای جهان طبیعت مانده ‏ایم!»[4]

این خاطره همان طور که گفتم نشان ادب در عین نقادی است اما شاید نشانه این واقعیت باشد که هر کس باید در آنچه می داند باشد و بدانیم گاه نزدیکترین افراد هم همچنان با هم مخالف باقی می مانند و در این میان، چه بهتر که گاهی طرف مقابل را بالاتر بدانیم...

جامعه شناسی ناتمام/ طباطبایی، مطهری، مصباح و جوادی آملی

اساتید محترم ، جوادی آملی و مصباح یزدی، از نظر عقلی نتوانسته اند وجود حقیقی جامعه را بپذیرند و دلالت آیات بر این مسئله ، آنچنانکه علامه طباطبایی و شهید مطهری بیان کرده اند، را نپذیرفته یا یقینی نمی دانند. ریشه این اختلاف نظر شاید در این مسئله باشد که هنوز ماهیت جامعه به خوبی تحلیل نشده است. شاید تفصیل و بسط نوع نگاه ملاصدرا به هویت انسانی – که استاد جوادی آملی اجمالا مطرح کرده است- بتواند پایه گذار نظریه تازه ای باشد...

علامه در نگاه آیت الله

کتاب شمس الوحی تبریزی نوشته و گفته شاگرد فلسفی ، عرفانی و تفسیری علامه طباطبایی است. آقای جوادی در هر سه این رشته راه استاد را ادامه داد و در این کتاب هم  در سه بخش این سه را در آینه افکار استاد توضیح می دهد. قبل از آن در پیشگفتار کتاب در 14بند مهمترین نکات که توضیح و بیان آن در مورد شناخت علامه ضروری است را نوشته است. شاید هم  بتوانیم بگوییم این14نکته مهم ترین اصول فکری است که شاگرد از استاد آموخته است[1].

 

بخش اول به علامه و تفسیر می پردازد. از نکات مهمی که در کتاب به آن پرداخته شده است «عدم تنافی تفسیر قرآن به قرآن» با روایات است[2] . در بخشهای دیگر کتاب ما (دربیان نسبت بین تفسیر قرآن و روایات اهل بیت) به تعبیر بسیار مفید و جذاب «سعی بین صفا و مروه» برمی خوریم : باید بین صفای قرآن و مروه اهل بیت(علیهم‌السلام) چند بار آمد و شد کرد (ص 131)[3].